Monitoring przyrodniczy

Monitoring przyrodniczy to specjalistyczna usługa polegająca na obserwacji i ocenie stanu oraz zachodzących zmian w składnikach różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym. Polega ona również na ocenie skuteczności stosowanych metod ochrony przyrody (art. 112, ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody).

Monitoring przyrodniczy a ocena oddziaływania na środowisko

Zgodnie z art. 62 i 66 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać między innymi przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego realizacji i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na formy ochrony przyrody, w tym na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz ciągłość łączących je korytarzy ekologicznych.

Monitoring przyrodniczy w sieci Natura 2000

W ramach państwowego monitoringu środowiska, o którym mowa w art. 112, ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, prowadzi się monitoring przedmiotów ochrony w sieci Natura 2000. Monitoring ten jest prowadzony przez Inspekcję Ochrony Środowiska (art. 2, ust. 1, lit. 2 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska) dla siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Monitoring przyrodniczy jest również realizowany w oparciu o zapisy planów ochrony lub plany zadań ochronnych ustanowionych dla obszarów Natura 2000.

Monitoring przyrodniczy a inwentaryzacja przyrodnicza

Choć oba terminy – inwentaryzacja i monitoring przyrodniczy – mogą występować w tym samym kontekście, nie są to działania tożsame. Inwentaryzacja przyrodnicza jest specjalistyczną usługą przeprowadzaną w okresie co najmniej roku, w której wyniku powstaje raport oceniający jeden składnik różnorodności przyrodniczej danego środowiska. Jest wykonywana przez eksperta z danej dziedziny (np. w przypadku inwentaryzacji ornitologicznej – przez ornitologa).

Monitoring przyrodniczy jest z kolei długoterminową, często powtarzaną usługą przeprowadzaną w kilku cyklach na przestrzeni co najmniej kilku lat, w ramach której ocenia się stan i obserwuje zmiany w kilku składnikach różnorodności biologicznej. W jego wyniku oceniana jest także skuteczność działań ochronnych i kompensacyjnych wdrożonych po realizacji danego przedsięwzięcia. W wielu przypadkach, ze względu na szeroki zakres gatunków podlegających obserwacji, jest wykonywany przez zespół ekspertów. Inwentaryzacja przyrodnicza, podobnie jak przed- i porealizacyjny monitoring ptaków i nietoperzy, może być narzędziem użytym przy przeprowadzaniu monitoringu przyrodniczego.

W przypadku, gdy monitoring przyrodniczy dotyczy terenów inwestycyjnych, jest on przeprowadzany w okresie przed realizacją przedsięwzięcia, a następnie przez co najmniej kilka pierwszych lat po rozpoczęciu jego eksploatacji.

Kto przeprowadza monitoring przyrodniczy?

Monitoring przyrodniczy przeprowadzany jest przez specjalistów zajmujących się składnikami różnorodności biologicznej podlegającymi obserwacji w danym obszarze. Przykładowo monitoring lasu, który znalazł się w obszarze Natura 2000 ze względu na występowanie ważnych dla Wspólnoty gatunków roślin, ptaków, owadów, ptaków lub nietoperzy jest przeprowadzany przez:

Z kolei monitoring przyrodniczy terenów podmokłych i mokradeł, które mogą być siedliskami gatunków ryb i minogów, płazów i gadów lub ssaków ziemnowodnych, mających znaczenie dla Wspólnoty, będzie wykonywany przez:

ichtiologa,
herpetologa,
ornitologa,
teriologa.

Monitoring przyrodniczy dotyczący danej grupy systematycznej może być przeprowadzany jedynie przez ekspertów zajmujących tą grupą. To np. sytuacja, w której w obserwowanym obszarze przedmiotem zainteresowania będą wyłącznie nietoperze, których wszystkie gatunki podlegają w Polsce ochronie ścisłej, czynnej. Monitoring przyrodniczy przeprowadzi wtedy chiropterolog.

Co daje monitoring przyrodniczy?

W wyniku przeprowadzonych badań zbierane są informacje na temat stanu danego środowiska przyrodniczego oraz zasiedlających je gatunków zwierząt. Ta wiedza pozwala na ocenę działań ochronnych, wdrożenie dodatkowych zabezpieczeń lub działań kompensacyjnych, a także stałą kontrolę nad różnorodnością biologiczną na terytorium Polski.

Monitoring przyrodniczy pozwala także wywiązywać się ze zobowiązań międzynarodowych. Zgodnie z postanowieniami art. 17 Dyrektywa Rady nr 92/43 z 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zwanej potocznie Dyrektywą Siedliskową, kraje członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do przekazywania Komisji Europejskiej, co 6 lat, sprawozdania z wdrażania jej postanowień. Część tego sprawozdania stanowią raporty dotyczące stanu ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt z wyłączeniem ptaków, będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Są to siedliska przyrodnicze i gatunki wymienione w załącznikach I, II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej, wymagające ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 lub objęte ochroną ścisłą, a także takie, których pozyskanie ze stanu dzikiego powinno być prowadzone pod kontrolą.